ამორალური ფამილიზმი - საზოგადოებრივი ქმედება რომელიც პრინციპულად და გააზრებულად მიმართულია ნუკლეური ოჯახის ეკონომიკური ინტერესების დასაცავად.

ამორალური ფამილიზმი პირველად ამერიკელმა პოლიტმეცნიერმა ედუარდ ბანფილდმა თავის წიგნში " The Moral Basis of a Backward Society" აღწერა 1958 წელს. ბანფილდი წიგნში სამხრეთ იტალიის ერთ-ერთი სოფლის, მონტეგრანოს (მოგონილი სახელია, ნამდვილი სოფლის - კიარომონტეს - არგამოსააშკარავებლად) ყოველდღიურ სოციალურ და პოლიტიკურ ცხოვრებას აღწერს და ცდილობს ახსნას, თუ რითია გამოწვეული მონტეგრანოს მაცხოვრებლების უმეცრება, for the lack of a better world. მონტეგრანოელები ცხოვრობენ მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ, მოკავშირეების მიერ დამარცხებული ფაშიზმის ადგილას "დაარსებულ" დემოკრატიულ საზოგადოებაში. მაგრამ, ბანფილდის დაკვირვებით, მონტეგრანოს საზოგადოება საერთოდაც არ ასახავს დემოკრატიულ სულისკვეთებას და იდეას. პირიქით, ნეპოტისტური, ეგო- და ფამილია-ცენტრული გადაწყვეტილებებით, მონტეგრანოელები სწირავენ საჯარო კეთილდღეობას, რაც დემოკრატიული პროცესის სწორად წარმართვის აუცილებლობა და თან ლოგიკური შედეგია. საბოლოოდ, ეს გარდაიქმნება არადემოკრატიული, უკუღმართი საზოგადოების ჩამოყალიბებაში, რომელსაც ამორალური ფამილიზმი ქვეცნობიერში აქვს გამჯდარი და რომელიც ყველაზე მაღლა კლანურ და ოჯახურ სარგებელს აყენებს, რითიც მდგრადი პროგრესი შეუძლებელია.

მაგალითად, მონტეგრანოელები დადიან არჩევნებზე, მაგრამ ხმას აძლევენ არა იმ კანდიდატს, ვინც, მათი აზრით, საუკეთესო შედეგს მოუტანს თავიანთ სოფელს, არამედ იმას, ვინც მოკლე ვადაში პირადად მათ და მათ ოჯახს ეკონომიკურად წაადგება. მონტეგრანოელები თვალს ხუჭავენ კორუფციაზე, მიუხედავად იმისა, რომ იციან მისი არსებობის შესახებ და აღიარებენ, რომ თვითონაც მონაწილეობენ მასში. ისინი არ ენდობიან საკუთარ თანასოფლელ და, მითუმეტეს, ქალაქელ საჯარო პირებს, რადგან მიაჩნიათ, რომ ყველა მათგანი მხოლოდ საკუთარი ძალაუფლებისთვის და კეთილდღეობისთვის ცდილობს პოლიტიკაში მოსვლას. მათ არ აქვთ იმედი, რომ რაიმე უკეთესობისკენ შეიცვლება, რადგან, მათი აზრით, საზოგადოებრივი კეთილდღეობა, რეალურად, არავის აინტერესებს. ისინი მზად არიან ჩაიდინონ მცირედი დანაშაული, თუ წინასწარ იციან, რომ მათი დასჯის ეფექტური მექანიზმი არ იარსებებს. მათ საზოგადოებაში არ არიან ლიდერები და მიმდევრები და არავინ იღებს საკუთარ თავზე ინიციატივას იმისთვის, რომ რაიმე უკეთესობისკენ შეცვალოს, მიუხედავად იმისა, რომ არავინ არის საბოლოოდ კმაყოფილი საკუთარი სოციალური და ეკონომიკური მდგომარეობით. ბოლოს, მონტეგრანოს საზოგადოებაში არ არსებობს ლოიალურობა და ნდობა არავისადმი და არაფრისადმი. მონტეგრანოელებს აქვთ მხოლოდ ერთი იდეოლოგია, რომელიც მხოლოდ საკუთარ კეთილდღეობაზეა ფოკუსირებული. მათ იციან ამის შესახებ, მაგრამ ეს არ აწუხებთ. 

ასეთ საზოგადოებას ბანფილდი უკუღმართს უწოდებს. მიუხედავად იმისა, რომ ბანფილდი ამ "კვლევის" შემდეგ ბევრჯერ იქნა გაკრიტიკებული, პოლიტიკურ მეცნიერებაში და სოციოლოგიაში მისი წიგნი ერთ-ერთ კლასიკურ ნაშრომად ითვლება, რადგან ის ზუსტად ასახავს იმას, თუ როგორი არ უნდა იყოს თანამედროვე, დემოკრატიული საზოგადოება. მოტეგრანოელების ყველაზე დიდი ტრაგედია ის არის, რომ ისინი გააზრებულად არიან ამორალური ფამილისტები. ეს შეიძლება ოქსიმორონად ჟღერდეს: თუ ამორალური ფამილიზმი ცუდია და მისი საწანიააღმდეგო მორალურობა კარგი, მაშინ მონტეგრანოელებს ნამდვილად "გააზრებული" არ ექნებათ თავიანი სიტუაციის უკუღმართობა. თუმცა, მათი გააზრებული უკუღმართობა იმაში მდგომარეობს, რომ ისინი არასდროს არიან კმაყოფილები თავიანთი სიტუაციით. მონტეგრანოელი არ არის ბედნიერი და მან ეს ძალიან კარგად იცის, მაგრამ ასევე არაფერს აკეთებს ამის შესაცვლელად, რადგან ის ამორალური ფამილიზმის მომაკვდავ ციკლში უკვე აქტიურად ჩართულია. 

ამორალური ფამილიზმი, რა თქმა უნდა, მხოლოდ ნაწილობრივ ხსნის მონტეგრანოს უკუღმართობას, როგორც ამას თავად ავტორიც აღნიშნავს. მარტივი მისახვედრია, თუ რატომ გადავწყვიტე სწორედ ამ თემაზე დამეწერა ჩემი პირველი პოსტი. ქართული საზოგადოებაც, რაღაც მხრივ, არის ამორალური ფამილისტების საზოგადოება. ქართველ ხალხს აქვს ის სიმპტომები რაც აქვს მოტეგრანოელ ხალხს. ზუსტად რამ გამოიწვია ეს შედარებით უფრო რთული საკითხია. ჩემი აზრით, რაღაც დონეზე, ქართული ამორალური ფამილიზმი საბჭოთა მენტალიტეტის გადმონაშთია, რომელიც ქართული საზოგადოებრივი კულტურის და პოლიტიკური ცხოვრების ნაწილი გახდა, მიუხედავად იმისა, მოგვწონს ეს ჩვენ თუ არა. ყველაზე მეტად ამორალურ ფამილისტური განცდები შემორჩა სწორედ იმ ხალხს, ვინც საკუთარ თავზე გამოსცადა 70+ წლიანი მონური სისტემა და ის საგიჟეთი, რაც პოსტ-საბჭოთა საქართველომ გამოიარა. ამ ყველაფრის მიუხედავად, ჩნდება კითხვა: როგორ შეიძლება იმ მანკიერი, წრიული ჯაჭვისგან თავის დაღწევა, რომელსაც ამორალური ფამილიზმი ქვია?

ეს ბანფილდის ერთ-ერთი ყველაზე მთავარი კრიტიკაა - მისი ჰიპოთეზა ამორალურ ფამილიზმზე თითქოს კარგად აღწერს პრობლემას, მაგრამ ასევე არ გვთავაზობს მისი გადაჭრის გზებს. უკვე საკმაოდ დიდი პოსტი გამომდის, ამიტომ ერთ რაღაცასაც ვახსენებ, როგორც პოტენციურ დასკვნას (თუმცა ამაზე დავა უსასრულოდ შეიძლება, როგორც თეორიული, ისე უფრო ემპირიული და პრაქტიკული გადაჭრის გზების შემოთავაზებებით).

არსებობს სერიოზული ჰიპოთეზა (ან კონსპირაციული თეორია, თუ გნებავთ), რომ ევროპული განმანათლებლობის (Enlightenment) ეპოქა ევროპაში ყავის გამოჩენას უკავშირდება. ასე, მაგალითად, შუა საუკუნეების მანძილზე, როცა ევროპა ყველაზე დიდი რაოდენობით სვამდა ალკოლოჰოლურ სასმელს და ბინძურ, ბაქტერიებით გაჟღენთილ წყალს (რადგან უბრალოდ არ იცოდნენ, რომ წყალში ბაქტერიები იყო), ევროპული აზროვნება ვერ იყო მთლად ჯანსაღი და პროგრესული. არ არსებობდა სამეცნიერო მეთოდი, არ არსებობდა ინტერესი ფიზიკურის და მეტაფიზიკურის მიმართ. ევროპული საზოგადოება იყო უფრო პრიმიტიული და ნაკლებად კრეატიული. ამერიკის აღმოჩენის შემდეგ, რაც რენესანსის პიკის დროს მოხდა, ეს სიტუაცია ნელ-ნელა შეიცვალა. რატომღაც, სწორედ ამ პერიოდს ემთხვევა ევროპულ აზროვნებაში სიახლეების გაჩენა, რომელთა საბოლოო მანიფესტაციაც იყო ის ინტელექტუალური მოძრაობა, რომელმაც მაშინდელი მსოფლიო წესრიგი თავდაყირა დააყენა. თეორიის მიხედვით, ევროპელების ინტელექტუალური ზრდის ერთ-ერთი მიზეზი სწორედ ევროპაში ყავის (და, შემდგომ, ჩაის) შემოტანა გახდა. ყავის გაკეთების დროს ევროპელ ხალხს უწევდა წყლის ადუღება, რაც წყლის ბაქტერიებს ანადგურებდა. ამას დაემატა კოფეინის სხვა ეფექტები, მაგალითად ფოკუსის გაზრდა. ჯამში მივიღეთ ის, რომ ყავა გადაიქცა ევროპული საზოგადოების შეუცვლელ სასმელად და, დროთა განმავლობაში, გამოიწვია ტვინის უკეთესი აქტივობა, მანამდე უცნობი ბაქტერიებისგან სიკვდილიანობის შემცირება და სხვა დადებითი ეფექტები.

ეს აბსოლუტურად დაუსაბუთებელი ანალოგია იმისთვის მოვიყვანე, რომ ამორალური ფამილიზმის გადაჭრის გზა შემომეთავაზებინა. უკუღმართ საზოგადოებაში (პრე-Enlightenment, ალკოჰოლზე დამოკიდებულ, ამორალურ ფამილისტურ, პრიმიტიულ საზოგადოებაში) უნდა გაჩნდეს რაღაც (ყავა, სოციოლოგიაში სოციალური კაპიტალი), რაც გამოიწვევს გიჟური ციკლიდან თავის დაღწევის რეალურ გზას. ამ ფორუმის ერთ-ერთი მუღამიც სწორედ ეგაა - გიჟური, თითქოს არაფრისმომცემი ციკლიდან თავის დაღწევის მცდელობა, რომელიც, იმედია, წარმატებით დასრულდება. რაღაც პონტში მიტყდება ამის დაწერა რო მიწევს, მაგრამ დღეს, ისე როგორც არასდროს (ყოველშემთხვევაში ჩემი ოცწლიანი ცხოვრების მანძილზე), ქართულ საზოგადოებას ყავის დალევა სჭირდება. ეს ყველაფერი ორმაგად სიმბოლურია, რადგან დღეს 9 აპრილია - ის ისტორიული დღე 1989 წელს, როცა სრულიად საქართველომ მასიურად გადაწყვიტა ყავის დალევა.